کتاب “دف و دایره” هر چند در نگاه نخست، تنها کتابی خاص در معرفی یکی از خانوادههای سازهای موسیقی به نظر میرسد؛ اما در حقیقت پژوهشگر به واسطه دف و دایره به ژرفای آیین های شادی بخش مناطق مختلف، ورود کرده و تصویر روشنی از آنها ارائه کرده است. البته این کار مهم بنا به […]
کتاب “دف و دایره” هر چند در نگاه نخست، تنها کتابی خاص در معرفی یکی از خانوادههای سازهای موسیقی به نظر میرسد؛ اما در حقیقت پژوهشگر به واسطه دف و دایره به ژرفای آیین های شادی بخش مناطق مختلف، ورود کرده و تصویر روشنی از آنها ارائه کرده است. البته این کار مهم بنا به اذعان نویسنده در طول ۱۷ سال و به مدد سیصد سفر تحقیقاتی به مناطق ایران صورت گرفته است که پژوهشگر برای ادای دین به راویان و نوازندگانی که با آنها مصاحبه کرده، اسامی ۴۵۷ نفر را در ابتدای کتاب عنوان کرده است.
این کتاب در سه بخش تدوین شده است؛ در بخش نخست نویسنده با ذکر مباحث نظری، نماد دایره را در تمدنهای کهن مورد واکاوی قرار داده و در ادامه با بهره گیری از منابع متقن، پیشینه تاریخی دف و دایره را در ایران و آسیای غربی جستجو نموده است. سپس کاربرد موسیقیایی دف و دایره را به لحاظ تاریخی از ابتدای استیلای اسلام در ایران تا دورۀ پهلوی اول بررسی کرده است.
بخش دوم کتاب، “دف و دایره در ادبیات فارسی” نام دارد. در این بخش نویسنده ضمن تقریر مقدمه ای درچگونگی استفاده از دف در تصوف اسلامی، کاربرد دایره و دف را در آثار منظوم و منثور فارسی پی گرفته است.
سومین فصل کتاب، به تحقیقات میدانی پژوهشگر درخصوص کاربرد دف و دایره در ایران زمین اختصاص دارد. در این فصل، نویسنده تمامی مراسمی را که با دف و دایره در مراسم آیینی و مذهبی مناطق مختلف؛ مثل عروسی، ختنه سوران، جشن سده، جشن مهرگان و غیره توضیح داده و با ذکر گزیدهای از ترانههای آن مراسم، به کاربرد و نحوۀ استفاده از این ساز در بطن آن آیینها پرداخته است و در ادامه؛ تنوع دف و دایره را در شکل و کاربرد هر منطقه با ذکر ویژگیهای فرهنگی آن دیار بررسی کرده است.
گفتنی است نویسنده از فرصت استفاده نموده و با تحقیقاتی میدانی در تاجیکستان، افغانستان و ازبکستان، کاربرد دف و دایره را در این کشورها پی گرفته و یافتههای تحقیقاتی خود را در این بخش از کتاب اضافه کرده است.
بر همین اساس؛ سازشناسی دف و دایره به لحاظ نامهای مختلف، طرز ساخت، نقوش، رنگهای مورد استفاده و اندازههای این ساز در مناطق مختلف که با عکسهای متعدد مستند شده، از مهمترین و جذابترین فصلهای کتاب به شمار میرود. در پایان، محقق به بررسی نمونههای صوتی گردآوری شده پرداخته و پژوهشگر دیگری به نام فرید خردمند، آنها را از دیدگاه وزن، متر و طرح موسیقیایی مطالعه نموده است.
پایان بخش کتاب، آوانگاری نمونههای صوتی است که به شیوۀ اروپایی ارائه شده است. یکی از مزایای این کتاب، لوح فشردۀ صوتی اثر است؛ در این لوح فشرده، ۴۹۶ قطعه صوتی از نواختن دف و به ویژه دایره در مناطق مختلف گنجانده شده است.
بنا بر اعتقاد کارشناسان این حوزه، این کتاب نخستین دانشنامه دف و دایره در ایران است. در این کتاب به وجوه معنی شناختی موسیقی و روح ساز دف و دایره پرداخته شده است. این کتاب علاوه بر دانش؛ به بینش و پس پردۀ سازِدف، توجه نموده و اثری ماندگار در جهت شناخت ظرفیتهای ساز دف و دایره است.
کتاب دف و دایره توسط کیوان پهلوان نوشته شده و در سال ۱۳۹۳ انتشارات آرون آن را منتشر کرده است. این کتاب دارای ۹۶۲ صفحه میباشد و در سال ۱۳۹۷ نیز چاپ دوم آن روانۀ بازار نشر شده و در دسترس علاقه مندان به خواندن این آثار قرار گرفته است.
- نویسنده : نجمه سیددخت
