بـانی ورود نـخستین دوربـین فیلمبرداری و نمایش فیلم در ایران، مظفرالدین شاه‌ و اولین فیلمبردار ایرانی هم، ابراهیم‌ خان عکاس‌باشی اسـت. این رویداد، درست پنج سال‌ بعد از اختراع دستگاه‌ سینما‌ توگراف به دست بـرادران لومیر در پاریس صورت گرفت. نـمایش فـیلم دختر لر، نخستین فیلم ناطق فارسی، با کوشش عبدالحسین سپنتا در هندوستان فراهم شد و در سال ۱۳۱۳ شمسی، اولین‌بار در‌ سینما مایاک و سینما سپه تهران به نمایش عمومی گذاشته شد که با فروش‌ فوق العاده روبـرو شد.

روز شنبه،  ۲۸‌ دسامبر‌ سال ۱۸۵۵ میلادی، همزمان با ۷ دیماه ۱۲۳۴ شمسی، برادران لومیر دستگاهی‌ را در زیرزمین گران‌کافه راه انداختند و آن را «سینما توگراف» نامگذاری کردند. سینما توگراف، عکس‌های متحرک را نـشان مـی‌داد. همۀ مردم‌‌ می‌توانستند با پرداخت یک فرانک، بیست دقیقه‌ عکس متحرک تماشا کنند.

سینما توگراف، دستگاه‌ پیچیده‌ای بود که لوئی لومیر با چرخاندن دستۀ آن، عکس‌های متحرک را روی پردۀ سفیدی‌ نشان‌‌ می‌داد. بـرادران لومـیر، برای جهانی کردن پدیدۀ نوظهور خود، نمایندگانی به کشورهای مختلف‌ جهان فرستادند تا آن‌ها را نیز با دستگاه‌های نمایش‌‌ عکس‌ متحرک‌ آشنا کنند.

نخستین ایرانیانی کـه‌ بـا‌ این اختراع‌ نوظهور آشنا شدند، مسافران و تاجرانی‌ بودند که به قصد سیاحت و تهیۀ اجناس و اشیائی‌ که در ایران خریدار داشت، به اروپا و آمریکا‌ و آسیا‌ سفر‌ می‌کردند. ابراهیم صحاف‌باشی تهرانی، از همان‌ نخستین ایرانیان بـود‌. سـه سال بعد از او، مظفر الدین‌ شـاه و مـیرزا ابـراهیم عکاس‌باشی، در اروپا با دستگاه‌ سینما توگراف آشنا شدند‌ و دستگاه‌ نمایش‌ را با خود به ایران آوردند تا اهل حرم و نوکرها‌ را با این پدیـده آشـنا سـازند.

قاجاریه اگر‌ چه‌ دولتی‌ مقتدر در عرصۀ فرهنگ و سیاست نـبود؛ امـا در ورود کالاهـا و آلاتی مانند پیانو، دوربین‌ عکاسی‌ و یا دوربین فیلمبرداری فاصلۀ کوتاهی با اخـتراع آن کالا در دنـیا نداشت. مشکل‌ از‌ آنجا‌ شروع شد که این کالا و ابزار مدرن در فضای کشور ما تولید نمی‌شد و از‌ غرب‌ وارد ایران می‌شد و برای‌ ایرانیان‌ به‌ لحاظ زمینه‌های فرهنگی ملموس نـبود. این بـاعث می‌شد که کالایی جدید وارد ایران شود و تأخر‌ فرهنگی‌ به وجود آید؛ یعنی کالا و فناوری آمده بود، اما زمینه‌های استفاده، فـرهنگ‌ اسـتفاده‌ و کاربـری‌ آن به‌طور اصولی مشخص نبود. به هر حال زمینۀ ایجاد سینما در ایران، دستگاه سینماتوگراف‌ بود‌ و فـاصلۀ‌ ورود آن بـا زمانی که برادران لومیر در فرانسه از این دستگاه‌ در‌ سالن کوچکی به نام سینما استفاده کردند، فـقط ۵ سـال بـود.

سینما؛ این جادوی قرن، وقتی پا به عرصۀ وجـود گـذاشت،چنان طوفان‌‌ سهمگینی‌ به‌ پا کرد که طومار هر آنچه را تا پیش از آن‌ هنر می‌نامیدند، یا درهم پیچید یا بـه خـدمت‌ خـود در آورد؛ بنابراین تقدیر‌ این‌ بود که سینمای ایران، روز ۲۷ مرداد ۱۲۷۶ شمسی در‌ بـلاد فـرنگ‌ متولد شود و نخستین فیلم بلند ایرانی، تقلیدی از یک فیلم فرنگی‌ بـاشد‌ و بدین ترتیب، نخستین فیلم‌های ناطق‌ به‌ زبان‌ فـارسی در اسـتودیوهای بـمبئی ساخته شد و این واقعۀ تاریخی، سرآغاز شکل‌گیری پدیده‌ای در سرزمین ما‌ شد‌ که‌ در دهه‌های بـعد، تـأثیرهای بسیاری بر زندگی مردم‌ گذاشت و اینک، صدایش‌ در‌ دنیا‌ طنین انداخته‌ است.

از ۲۸ آبان‌ سال ۱۳۱۲‌ شمسی، فیلم دختر لر به عنوان نخستین فیلم‌ ناطق‌‌ ایرانی‌ با امکانات کمپانی امپریال فیلم، در هند ساخته شد و در سینما مایاک تهران‌ بـه‌‌ نـمایش‌ در آمد. فیلم دختر‌ لر‌ را یک نفر هندی و یک نفر ایرانی به نام عبد الحسین سپنتا ساخته‌اند. عبد الحسین سپنتا‌، جوانی‌ که شیفتۀ فرهنگ ایران‌‌ باستان‌ بود‌، در سفری پژوهشی به هندوستان با اردشیر‌ ایرانی‌، صاحب مؤسسۀ فیلم‌سازی امپریال فـیلم، آشـنا مـی‌شود. این آشنائی، با‌ مقدمه‌ای‌ که سپنتا با تئاتر و بازیگری‌ داشـت‌ و مهری که‌ در‌ دل اردشیر ایرانی به زادگاه اجدادش‌‌ بود‌، آن دو را مصمم به تهیۀ یک فیلم ناطق فارسی‌ می‌کند. تهیۀ فـیلمنامه‌ و ایـفای نـقش اول به عهدهء سپنتا‌ واگذار می‌شود. او همچنین‌ به‌ عنوان دستیار و مشاور کـارگردان، بـه‌ جستجو‌ برای یافتن بازیگران‌ ایرانی و مکان‌هائی که با طبیعت ایران همخوانی داشته باشد، می‌پردازد. تلاش سپنتا‌ برای‌ پیـدا کـردن زن فـارسی‌‌زبان‌ که‌ حاضر‌ به بازی در‌ فیلم‌ باشد، به جائی‌ نمی‌رسد‌ و به ناچار‌ دسـت بـه دامـن همسر رانندۀ اردشیرخان می‌شود. صدیقۀ سامی‌نژاد؛ به‌ عنوان اولین هنر پیشۀ زن وارد تـاریخ سـینمای ایران‌ می‌شود. فـیلم‌ دخـتر‌ لر‌، با‌ داستان ساده و همه‌پسندش‌، با صحنه‌های متنوعش و با خصوصیاتی که حال و هوای زنـدگی ایـرانی را داشت؛ صمیمانه به دل ایرانیان نشست. این فیلم؛ آن‌ طور که عادت آن روزهای مردم بـود؛ خـیلی زود به نام شخصیت‌های اصلی‌اش یعنی به نام جعفر- گلنار‌ مشهور شد و بـا ایـن مـشخصات عرضه شد.

می‌توان گفت؛ نخستین سالن سینما در سال‌ ۱۲۷۹‌ با نام «سینما سولی»  در شهر تبریز تأسیس شد. در تـهران‌ نـخستین‌ سالن نمایش فیلم در سال ۱۲۸۳ در‌ خیابان‌ چراغ‌ گاز تهران و به‌دست ابراهیم‌خان صحاف‌باشی افتتاح شـد‌. چـندی‌ بـعد و در سال ۱۲۹۱ سالن نمایش «آرتاش پاتماگریان» در خیابان علاءالدوله‌ تأسیس شد و یک سال بعد‌ سـالن‌ نـمایش«ژرژ‌ اسماعیلف‌» در‌ مقابل سینما اردشیر خان کار خود‌ را‌ آغاز کرد. در سال ۱۲۹۶ سالن «سینمای زنان» را خـان‌بـابا مـعتضدی‌ تأسیس‌ کرد و پس از آن «سینما ایران‌» نخستین سینمایی بود که‌ سالن‌ مخصوص خانواده در آن، در‌ نظر‌ گرفته شده بـود و نـظم در آن بـرقرار بود. سینما «خورشید» نخستین سالن سینمایی‌ در‌ خیابان لاله‌زار تهران بود و پس‌ از‌ آن مـهدی روسی‌خان سالن سینمایی به همراه‌ رستوران‌ و کافی‌شاپ در لاله‌زار تأسیس کرد.

ورود سینما به شهرهای کوچک و بـزرگ ایران، فـاصلۀ کمی‌ با‌ تهران و تبریز داشت. در اصفهان؛ اولین‌ سینما‌ با نام‌ «ایران‌» در‌ سـال ۱۳۱۵ افـتتاح شد‌. در حالی‌که تا قبل از ایجاد این سالن در اصـفهان، تـعداد کمـی از قهوه‌خانه‌ها با‌ دریافت‌ سی‌شاهی، فیلم‌های کوتاه صـامت نـشان می‌دادند‌ و با‌ توجه‌ به‌ استقبال‌ بی‌نظیر شهروندان، در‌ سال‌ ۱۳۲۲ در نخستین سـینمای اصـفهان، شرایط جدیدی محیا شد تـا زنـان‌ بتوانند‌ بـه‌ تـماشای فـیلم بنشینند. در این سینما، زنان‌ سمت‌ چپ‌ و مـردان‌ سـمت‌ راست‌ سالن می‌نشستند و چادر مشکی بزرگی میان آنها کشیده می‌شد. پس از آن، سینما مـایاک و هـمایون نیز در چهارباغ اصفهان راه‌اندازی شد. در فـاصلۀ سال‌های ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۶‌ سالن‌های سـینمایی بـا کیفیت بهتر و بزرگتری در اصفهان سـاخته شـد.

سینما؛ هنر هفتم در میان هنرهای هفتگانه جهان است. هنری که امروز از محبوبیتی ناتمام برخوردار است. بر همین اساس؛ در سال ۱۳۷۹ و همزمان با بزرگداشت صدمین سال ورود سینما به ایران، روز ۲۱ شهریور ماه به عنوان «روز ملی سینما» شناخته شد و ۲۱ شهریور ماه به عنوان روزی نمادین وارد تقویم ایران شد.