به گزارش خبرنما به نقل از ایسنا، ۲۴ تا ۲۸ آذر ماه سال کنونی بر طبق آنچه از پیش اعلام شده بود و به سنت سال های قبل، به عنوان هفته پژوهش مدنظر داشته شده و طی این مدت و حتی حدود ۱۰ روز پس از ان، بخش های متفاوت کشور از دانشگاه ها و جایگاه ها تحقیقاتی گرفته تا دستگاه های اجرایی به برپایی مجلسی به این مناسبت پرداختند و در این قالب، مسئولین متفاوت از معاون اول ریاست جمهور گرفته تا معاون حقوقی ریاست جمهوری و وزرای مختلفی از وزیر علوم و وزیر بهداشت تا وزیر کار و راه هر یک به قسمت خود در مراسم ذی ربط به این هفته حضور یافتند و نقطه نظرات خود را در این زمینه بیان کردند؛ نظراتی که با توجه به گستردگی حیطه کار بیان کنندگان آنان، میتوان انتظار داشت جنبه های مختلفی را در بر گیرند. اما سر انجام این سئوال ثابت است که آیا مطرح شدن مبحث در میان بخش قابل ملاحظه ای از مسئولین کشور نتیجه خاصی نیز در بر خواهد داشت یا تنها برای مدتی در بخش های متفاوت جامعه طرح مبحث می شود و پس از ان تا فرا رسیدن هفته پژوهش سال بعد همه چیز به دست فراموشی سپرده خواهد گردید؟!

اما سر انجام این سئوال ثابت است که آیا مطرح شدن مبحث در میان بخش قابل ملاحظه ای از مسئولین کشور نتیجه خاصی نیز در بر خواهد داشت یا تنها برای مدتی در بخش های متفاوت جامعه طرح مبحث می شود و پس از ان تا فرا رسیدن هفته پژوهش سال بعد همه چیز به دست فراموشی سپرده خواهد گردید؟!اسحاق جهانگیری به عنوان یکی از مقام های بلندپایه سیاسی کشور در مراسم هفته پژوهش از اهمیت این مبحث یاد کرده و گفت: گاهی گفته می شود توسعه علمی زیادتر برای دوران فراغت از مشکلات، تنگناها و شرایط بی مساله گی کشور هست و حال که کشور با مشکلاتی رو به رو شده و وضع اقتصاد، آب و محیط زیست در شرایط خوبی قرار ندارد، گفت وگو کردن در مورد توسعه علمی و پیگیری فناوری های روز، احتیاج کشور نیست. این در حالی هست که اتفاقاً توسعه علمی دقیقاً برای روزهای سخت و شرایطی هست که کشور با چالش های بسیار رو به رو می شود و وقتی که سختی ها زیادتر می شود، بیشتر از سایر ایام باید به توسعه علمی توجه نماییم.

به این ترتیب دومین مقام عالی رده دولت از لزوم توجه به موضوعات علمی پژوهشی می گوید اما به صورت همزمان وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی به این نکته اشاره دارد که دولت پژوهش کانون نیست.

محمد شریعتمداری در مراسم هفته پژوهش دانشگاه علم و صنعت با بیان این که در مطالعات، همکاری جمعی باید سوژه ای با اهمیت تلقی شود، گفت: اگر این مسائل مورد توجه قرار نگیرد سر انجام به شرایطی می رسیم که امروزه در آن قرار داریم؛ دولتی روی کار می آید که پژوهش کانون نیست، ضمن آن که مجموعه های پژوهش نیز مساله کانون نیستند.

معاون حقوقی ریاست جمهور نیز طی مجلسی که در دانشگاه علامه طباطبایی برگزار گردید، با اهتمام بر  آن که در یک دوره هشت ساله معادل کل ۸۰ سال گذشته مرکز تعلیم عالی در کشور ایجاد شده، یادآور گردید: این جایگاه ها در حالی فعالیت می کنند که بودجه روزمره آنان به سختی تأمین می شود. در نتیجه و با وجود این شرایط، پرداختن به مسائل پژوهشی یا مساله شناسی این عرصه، امکان پذیر نیست.

تنها همین چند اشاره کوتاه به گفت وگو های مسئولین عالی رده دولت، گویای آن هست که پژوهش در کشور با دست اندازها و چالش های زیادی رو به رو هست. سوژه ای که اثرگذاری آن در سطح بین المللی نیز رویت شده و شرایط به شکلی پیش رفته هست که ایران بیشترین آمار مقاله های برگشتی را دارد.

از بی اخلاقی تا مسأله محوری

البته مشکلات حوزه پژوهش تنها به آنچه مسئولین بدان اشاره کردند محدود نشده و سر انجام معضلات متعددی پیش روی فعالین این بخش قرار دارد… یک صدا بحث “مسأله محوری در پژوهش”به گوش می رسد، سوژه ای که طی سال های موخر به طور مستمر بر آن اهتمام شده و طبق معمول در کنار لزوم های دیگری مثل “لزوم تقویت رابطه دانشگاه با صنعت”، هفته پژوهش سال کنونی در حالی به سرانجام می رسد که از تریبون همه دانشگاه ها، مؤسسات تحقیقاتی، مسئولین حاضر در دانشگاه ها و .

یک صدا بحث “مسأله محوری در پژوهش”به گوش می رسد، سوژه ای که طی سال های موخر به طور مستمر بر آن اهتمام شده و طبق معمول در کنار لزوم های دیگری مثل “لزوم تقویت رابطه دانشگاه با صنعت”، مورد توجه قرار گرفته هست. مساله دیگری که در سال های موخر به عنوان یک معضل کلیدی عرصه پژوهش کشور مطرح شده، بی اخلاقی در پژوهش هست.

رایج شدن مدرک گرایی در کشور، خیل شگرف دانشجوهای مقطع ها تحصیلات تکمیلی، شوق بی حد و حصر جوانان به کوچ و اقدام به آن از طریق نوشتن مقاله و گرفتن پذیرش در دانشگاه های دیگر کشورها علت شده بی اخلاقی در پژوهش به عنوان یک معضل مطرح شود.

حال این سوال پیش می آید که علاوه بر اهتمام چندین و چند ساله بر این مبحث، تاحالا چه اقداماتی در این راستا انجام شده هست؟!

این در حالی هست که یکی از جنبه های کاربردی سازی تحقیقات دانشگاهی، مبارزه با بی اخلاقی در پژوهش نیز هست.

البته نباید این مساله را نیز ندید گرفت که در این سال ها در حد بضاعت کوشش هایی برای حل مشکلات پژوهشی صورت گرفته و به صورت مثال در بحث رابطه با صنعت، افزایش تعداد شرکت های دانش بنیان، افزایش درآمد مخصوص دانشگاه از محل قراردادهای صنعتی برون دانشگاهی، همکاری اساتید و اعضای هیئت علمی در طرح های رابطه با صنعت، بسیاری برپایی رویدادهایی مثل ایده بازار با محوریت آشنایی سرمایه گذاران صنعتی و ایده پردازان با یکدیگر، من جمله رخدادهای خوبی هست که تاحالا در این عرصه محقق شده، با این وجود بنا به سخنان مسئولین، صنعت های هنوز از اعتماد کافی نسبت به دانشگاه بهره مند نیستند. به عنوان مثال در این مدت قانون “مبارزه با تقلب علمی” در مورد مسائل اخلاق در پژوهش نیز اقداماتی صورت گرفته که بدون شک در حال حاضر نمی شود آن را کافی دانست اما به صورت نمونه وار میتوان به بعضی از این کوشش ها اشاره نمود. در دانشگاه های متفاوت نیز به قسمت خود درا ین باره کوشش هایی صورت گرفته و به طور مثال مسئولین دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در هفته پژوهش سال کنونی از طراحی پروژه “کاوش ملی اخلاق در پژوهش” این در حالی هست که قبل تر سیستم “همانندجو” در دانشگاه های متفاوت نیز به قسمت خود درا ین باره کوشش هایی صورت گرفته و به طور مثال مسئولین دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در هفته پژوهش سال کنونی از طراحی پروژه برای کاوش همه جانبه فعالیت های پژوهشی در کشور، با هدف بالا بردن کیفیت مطالعات و مقالات، کاهش درصد خطاها و سوء رفتارهای پژوهشی در کشور خبر داده اند.

گوش دانشگاهیان از “باید” ها پر هست

در حال حاضر برای مبارزه با بعضی مشکلات پیش رو آنچه مورد توجه معاونت پژوهشی دانشگاه های کشور قرار گرفته، “هدفمندسازی انتهاء نامه ها و رساله های دانشگاهی” البته به نظر می آید مطالبه کلیدی در عرصه پژوهش کشور زیادتر از آن که وعده های این چنینی باشد، عرضه واضح ساز و اقدامات چنین وعده هایی بوده و نیز نیازمند ضمانت یکپارچه سازی در حوزه پژوهش کشور هست. در حال حاضر برای مبارزه با بعضی مشکلات پیش رو آنچه مورد توجه معاونت پژوهشی دانشگاه های کشور قرار گرفته، “هدفمندسازی انتهاء نامه ها و رساله های دانشگاهی” بوده که این مبحث مایه امیدواری هست. بر این اساس موضوعات انتهاء نامه یا پروژه های کارشناسی دانشگاه، با توجه به مزیت های نسبی استان های متفاوت تشریح شده و به همین ترتیب، برطرف معضلات نیز در دستور کار قرار گرفته هست.

اما در آنسوی داستان، همه این مسائل و نوعی “اعتمادسازی” این مبحث که گام های خستین خود را طی می کند، در دانشگاه های سطح یک استان تهران به شکلی متمایز پی گرفته شده و مسائل کلان تر کشور را در قالبی مأموریت گرا و پروژه کانون، مورد توجه قرار داده هست. اما در آنسوی داستان، همه این مسائل و نوعی “اعتمادسازی” به دانشگاه در شرایطی محقق می شود که این نهاد بیشتر از هر زمان دیگری با تنگنا های بودجه ای روبه روست… معاونین پژوهشی بیشتر دانشگاه های کشور خبر از ضعف دانشگاه ها در تأمین هزینه های ارزی در شرایط اقتصادی کنونی می دهند و وجود تحریم ها زیادی مورد ها من جمله امکان مجال مطالعاتی برای اساتید یا دانشجوهای مقطع دکتری، اشتراک دانشگاه در مجلات بین المللی، تهیه امکانات و مواد اولیه آزمایشگاهی و.

چهره دانشگاه در عرصه بین المللی تنها یک روی این سکه هست…، صرف نظر از ضعف دانشگاه در تأمین هزینه های ارزی، شرایط اقتصادی کنونی به شکلی هست که هرگونه برنامه ریزی دانشگاه برای مواردی از قبیل تجهیز آزمایشگاه، خرید مواد اولیه تحقیق و .

از طرف دیگر مسئولین دائماً گوشزد می کنند که در خوشبینانه ترین حالت، کمتر از نیم درصد تولید ناخالص ملی به پژوهش اختصاص می یابد، در حالی که این رقم باید به ۳ درصد برسد؛ در چنین شرایطی گوش دانشگاهیان از “باید”، نقش بر آب شده و بیشتر مسئولین دانشگاهی اقرار می دارند که کمتر از ۴۰ درصد بودجه دانشگاه تاحالا محقق شده وشاید هیچ قطعیتی برای محقق شدن صد در صدی آن تا انتهاء سال وجود نداشته باشد.

مسائل اخلاقی پژوهش، در اولویت نسبت به رویکرد سازمانی

از طرف دیگر مسئولین دائماً گوشزد می کنند که در خوشبینانه ترین حالت، کمتر از نیم درصد تولید ناخالص ملی به پژوهش اختصاص می یابد، در حالی که این رقم باید به ۳ درصد برسد؛ در چنین شرایطی گوش دانشگاهیان از “باید”ها پر هست و باید دید که این امور دقیقاً چه زمانی محقق خواهند گردید. آیا اساساً این مبحث که پژوهش را باید از امری فردی به جمعی بدل کنیم، در جامعه مدرک گرای کنونی محلی از اعراب دارد؟

از طرف دیگر با توجه به آنچه قبل تر بدان اشاره گردید علاوه بر مسائل مکرر یکی دیگر از معضلات پژوهش های فردی بحث درج اسم هست چون که بنا به سخنان مسئولین دانشگاهی، “اغلب اشخاص از این مسأله و بداخلاقی پژوهشی شکایت دارند که با وجود همکاری در تولید پژوهش، اسمشان در مقاله ذکر نگردیده است” البته گاه نیز حالتی متضاد رخ داده و در یک پژوهش از افرادی یاد می شود که هیچ سهمی در انجام کار نداشته اند؛ در نتیجه شاید خوب تر باشد توجه به مسائل اخلاقی این چنینی و اندیشیدن ساز و کارهایی برای جلوگیری از آن، در اولویت نسبت به “انجام مطالعات به صورت جمعی و در قالب کار تیمی” مبحث دیگری که در هفته پژوهش سال کنونی مورد توجه قرار گرفته، تأکید  بر رویکرد سازمانی، و نه فردی، به پژوهش و نیز پاسخ گو نبودن پژوهش فردی در شرایط کنونی هست که این مبحث نیز باید به دقت معنی شده و نسبت به جنبه های متفاوت آن واضح سازی صورت گیرد.

آیا اساساً این مبحث که پژوهش را باید از امری فردی به جمعی بدل کنیم، در جامعه مدرک گرای کنونی محلی از اعراب دارد؟از طرف دیگر با توجه به آنچه قبل تر بدان اشاره گردید علاوه بر مسائل مکرر یکی دیگر از معضلات پژوهش های فردی بحث درج اسم هست چون که بنا به سخنان مسئولین دانشگاهی، “اغلب اشخاص از این مسأله و بداخلاقی پژوهشی شکایت دارند که با وجود همکاری در تولید پژوهش، اسمشان در مقاله ذکر نگردیده است” البته گاه نیز حالتی متضاد رخ داده و در یک پژوهش از افرادی یاد می شود که هیچ سهمی در انجام کار نداشته اند؛ در نتیجه شاید خوب تر باشد توجه به مسائل اخلاقی این چنینی و اندیشیدن ساز و کارهایی برای جلوگیری از آن، در اولویت نسبت به “انجام مطالعات به صورت جمعی و در قالب کار تیمی” قرار گیرد. در نتیجه شاید خوب تر باشد برنامه های مسئولین جنبه عینی تری به خود بگیرد و در زمینه اغراض توسعه پایدار باشد.

مسئولین به انتقاد بسنده نکنند/ لزوم مبارزه جدی با “انتهاء نامه فروشی”

بر این اساس روحیه انجام کار گروهی، نه در دوره های مهارت افزایی دانشگاه ها، لکن از دوران مهدکودک به اشخاص تعلیم داده شده و اصول اولیه پژوهش نیز در سال های خستین مدرسه تعلیم داده شود؛ که در کمال خوشبختی موضوعات فوق در دستور کار صندوق پشتیبانی از پژوهشگران و فناوران کشور قرار گرفته هست.البته در کنار کاستی ها و مشکلات حوزه پژوهش نباید پیشرفت های این بخش را نیز ندید گرفت. این رقم که طی سال گذشته تاحالا از ۷ به ۱۶ افزایش یافته، موجبات افتخارها علمی کشور در عرصه بین المللی را فراهم آورده اما به هرحال باید این نکته را نیز در ذهن داشت که در کمال تأسف به سبب عدم  رعایت اخلاق در انتشار مقالات توسط تعداد معدودی از پژوهشگران، فعالیت های با ارزش پژوهشی در  کشور مخدوش شده هست!

این مبحث که دیگربار به عدم رعایت اخلاق در پژوهش برمی شود، ذی ربط به “ری ترکت”(امسال اسم ۱۶ محقق ایرانی در فهرست برترین پژوهشگران پراستناد جهان قرار گرفته هست.

در انتهاء، از مسئولین انتظار می رود که ذیل مبارزه با تقلب و دزدی علمی در عرصه پژوهش کشور، به صرف انتقاد از “پدیده معامله مقاله” این رقم که طی سال گذشته تاحالا از ۷ به ۱۶ افزایش یافته، موجبات افتخارها علمی کشور در عرصه بین المللی را فراهم آورده اما به هرحال باید این نکته را نیز در ذهن داشت که در کمال تأسف به سبب عدم  رعایت اخلاق در انتشار مقالات توسط تعداد معدودی از پژوهشگران، فعالیت های با ارزش پژوهشی در  کشور مخدوش شده هست!این مبحث که دیگربار به عدم رعایت اخلاق در پژوهش برمی شود، ذی ربط به “ری ترکت”(بازپس گرفته شدن) ۵۸ مقاله ایرانی طبق گزارش مجله Nature و درگیری ۵۴ عضو هیئت علمی در این مبحث هست که تقریباً هیچ کدام فرایند نرمال تولید و انتشار مقاله را طی نکرده اند.

در انتهاء، از مسئولین انتظار می رود که ذیل مبارزه با تقلب و دزدی علمی در عرصه پژوهش کشور، به صرف انتقاد از “پدیده معامله مقاله” بسنده نکرده و نسبت به دلالان این عرصه، من جمله بساط داغ انتهاء نامه فروشی در حدود میدان انقلاب تهران، برخورد جدی دارا باشند.

انتهای پیام